Vol. 35 (2024)
Studies

‘O breves et infaustos populi favores’. The Controversies Surrounding Lieutenant Władysław Gorzeński during the Civil War in Poland-Lithuania (1715–1716)

pdf
  • Marcin Różycki
Marcin Różycki
University of Wrocław
DOI: https://doi.org/10.46585/th.2024.35.04

Published 2024-12-09

Keywords

  • Augustus II Wettin,
  • Civil War,
  • Confederation,
  • Great Northern War,
  • Lynch,
  • Mass Hysteria,
  • Polish-Lithuanian Commonwealth,
  • Saxony,
  • Soldiers’ Union,
  • Tarnogród Confederation
    • ...More
    Less

How to Cite

Różycki, M. (2024). ‘O breves et infaustos populi favores’. The Controversies Surrounding Lieutenant Władysław Gorzeński during the Civil War in Poland-Lithuania (1715–1716). Theatrum Historiae, 35, 65–80. https://doi.org/10.46585/th.2024.35.04

Copyright (c) 2024 Marcin Różycki

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.

Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC

Abstract

On 1st October 1715 Władysław Gorzeński became the first marshal of the soldiers’ union which began to fight against the Saxon forces of King Augustus II on Polish-Lithuanian territory, thereby unleashing a civil war between the monarch, supported by various officials, and the Polish-Lithuanian army alongside the masses of civilian nobility, united under the Tarnogród Confederation. Gorzeński is considered to be a man with numerous controversies surrounding his actions at that time. As a low-ranking officer whose career to that point had not been particularly eventful or scintillating, he surprisingly managed to take control over his unit from his superior – the historical sources known to us describe that entire situation as, at the very least, confusing. Later, as he was leading his forces against the Saxon, he displayed serious incompetence which led to various accusations of intentional sabotage and eventually almost made him a victim to a lynch mob. Having given up his command in the union after a mere two months, he was forced to seek protection among those who had recently been enemies. The purpose of the article is to discuss contemporary opinions, according to which Gorzeński was indeed an agent of the Saxons and a provocateur supposed to trigger the civil conflict into escalation and compare them with facts and sources which bring up a quite different picture of the person in question – a victim of a slander and anti-Saxon paranoia the most of the Confederation was succumbing to at the time.

pdf

Downloads

Download data is not yet available.

References

  1. Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów, Dział VI, Manuscript sign. II-52.
  2. Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1696–1732, ed. by Michał ZWIERZYKOWSKI, Poznań 2008.
  3. Biblioteka Jagiellońska, Manuscript sign. 6252.
  4. Biblioteka Kórnicka PAN, Manuscript sign. 419.
  5. Biblioteka Książąt Czartoryskich (BKCz), Manuscripts sign.: 472, 5817, 5952.
  6. Tomasz CIESIELSKI, Konfederacja tarnogrodzka i obrady Sejmu Niemego – aspekt military, in: Michał Zwierzykowski (ed.), Sejm Niemy. Między mitem a reformą państwa, Warsaw 2019, pp. 37–50.
  7. Jerzy DYGDAŁA, Sokolnicki Piotr Antoni h. Nowina in: Polski Słownik Biograficzny (PSB), vol. 40, Warszawa – Kraków 2000–2001, pp. 88–90.
  8. Józef FELDMAN, Geneza konfederacji tarnogrodzkiej, Kwartalnik Historyczny XLII, 1928, vol. 3.
  9. Jacob Heinrich von FLEMMING, Mémoires concernant l'élection d'Auguste II pour roi de Pologne et les débuts de la guerre du Nord (1696–1702), ed. by Urszula KOSIŃSKA, Warsaw 2017.
  10. Józef Andrzej GIEROWSKI, Gorzeński Władysław h. Nałęcz in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 8, Wrocław – Kraków – Warszawa 1959–1960, pp. 330–331.
  11. Józef Andrzej GIEROWSKI, Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością. Z dziejów wewnętrznych Rzeczypospolitej w latach 1712–1715, Wrocław 1953.
  12. Hauptstaatsarchiv Dresden, 10026 Geheimes Kabinett, loc. 3493/4.
  13. Kazimierz JAROCHOWSKI, Dzieje panowania Augusta II, vol. 1–2, Oświęcim 2015.
  14. Kronika poznańskich Karmelitów Bosych, ed. by Piotr Franciszek NEUMANN OCD, Poznań 2001.
  15. Rafał KOWALSKI, Poselstwo wojewody kaliskiego Feliksa Aleksandra Lipskiego do Karola XII w 1702 roku, Echa Przeszłości XXI, 2020, vol. 2, pp. 77–101.
  16. Wiktoryn KUCZYŃSKI, Pamiętnik 1668–1737, ed. by Józef MAROSZEK and others, Białystok 1999.
  17. Listy Jana Jerzego Przebendowskiego podskarbiego wielkiego koronnego do Adama Sieniawskiego wojewody bełskiego i hetmana wielkiego koronnego z lat 1704–1725, ed. by Adam PERŁAKOWSKI, Kraków 2007.
  18. Listy Jana Jerzego Przebendowskiego podskarbiego wielkiego koronnego do Jana Szembeka podkanclerzego i kanclerza wielkiego koronnego z lat 1711–1728, ed. by Adam PERŁAKOWSKI, Kraków 2010.
  19. Kasper NIESIECKI, Herbarz polski, vol. 4, ed. by Jan Nepomucen BOBROWICZ, Leipzig 1839.
  20. Erazm OTWINOWSKI, Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II 1696–1728, ed. by Józef CZECH, Kraków 1849.
  21. Adam PERŁAKOWSKI, Jan Jerzy Przebendowski – faworytem Augusta II? in: Mariusz MARKIEWICZ – Ryszard SKOWRON (ed.), Faworyci i opozycjoniści. Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV-XVIII wieku, Kraków 2006, pp. 423–433.
  22. Adam PERŁAKOWSKI, „Ta konfederacyja nie stała się contra Majestatem…” Postawa Jakuba Zygmunta Rybińskiego, wojewody chełmińskiego, w czasie konfederacji tarnogrodzkiej (1715–1717), Zapiski Historyczne LXXXV, 2020, vol. 2.
  23. Jarosław PORAZINSKI, Epiphania Poloniae. Orientacje i postawy polityczne szlachty polskiej w dobie wielkiej wojny północnej (1702–1710), Toruń 1999.
  24. Antoni PROCHASKA, Konfederacya tarnogrodzka, Przewodnik Naukowy i Literacki XLV, 1917, t. XLIII, vol. 2, pp. 4–6.
  25. Elżbieta RAFAŁOWICZÓWNA, A z Warszawy nowiny te… Listy do Elżbiety Sieniawskiej z lat 1710–1720, ed. by Bożena POPIOŁEK, Kraków 2000.
  26. Przemysław SMOLAREK, Gniazdowski Chryzostom Jan Niemira h. Trzaska in: Polski Słownik Biograficzny, vol. 8, Wrocław – Kraków – Warszawa 1959–1960, pp. 140–141.
  27. Jacek STASZEWSKI, Pomysły reformatorskie czasów Augusta II. Uwagi o dziełach i programach in: idem, “Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący…” Szkice i studia z czasów saskich, Olsztyn 1997, pp. 69–95.
  28. Zakład Narodowy im. Ossolińskich (ZNO), Manuscripts sign.: 277, 297, 700, 3561, 6608.
  29. Krzysztof ZAWISZA, Pamiętniki (1666–1721), ed. by Julian BARTOSZEWICZ, Warsaw 1862.
  30. Michał ZWIERZYKOWSKI, Pochodzenie i kariera Aleksandra Mikołaja Gorzeńskiego (1671–1754). Od drobnej szlachty do kręgów elity wielkopolskiej in: Stanisław BOROWIAK (ed.), Dawni właściciele Dobrzycy na tle swoich czasów, Dobrzyca 2017, pp. 37–57.